Hornussen

Il hornussen vala sco ina da las trais disciplinas da sport naziunalas tradiziunalas da la Svizra. Ozendi vegni giugà uschia ch'il battider spedescha il «nouss» (er numnà «hornuss») cun il fist elastic davent dal chavallut en direcziun dal «ries» (vul dir dal champ da l'adversari). Là emprovan ils tschiffaders da la squadra adversaria da retegnair il «nouss» uschè baud sco pussaivel, avant che quel tutga il plaun, e quai cun tegnair sidretg las schlondas u cun bittar ad aut quellas.

La furma giugada actualmain deriva probablamain da l'Emmental (emprima menziun l'onn 1625). En ses roman «Uli der Knecht» ha Jeremias Gotthelf descrit detagliadamain il hornussen e sia impurtanza per la vita purila. L'onn 1902 è vegnida fundada a Burgdorf la Federaziun federala da hornussen. Gia l'emprim onn èn s'associadas 24 uniuns cun var 600 giugaders. La stretga colliaziun d'elements sportivs e tradiziunals ha purtà in success permanent al hornussen. Oz ha la Federaziun federala da hornussen 171 societads registradas (onn 2011). Dapi intgins onns sa participeschan er dunnas e mattas a quest sport che vegniva exercità tradiziunalmain mo dad umens. Ellas èn integradas en las equipas ed han là ils medems dretgs sco ils umens.

Il hornussen vegn giugà principalmain en ils chantuns dal Mittelland Berna, Soloturn ed Argovia. Gieus sumegliants eran dentant derasads en tut il territori alpin. Fin l'onn 1945 vegniva giugà il «Gilihüsine» a Betten (chantun Vallais), fin oz exista anc il «Hürna» a Furna (chantun Grischun).