«Ranz des vaches» – il clom da la pastriglia

«Lioba, lio-o-o-ba…». Sche questas paucas silbas vegnan intunadas il dretg mument al dretg lieu cumenza a batter il cor patriotic da «tut las Svizras e da tut ils Svizzers» ed els sa sentan tuttenina sco in pievel da frars e da soras. Dapli na dovri betg en l'ustaria u en la tenda da festa, e gia audan ins a tunar ils magiels ed ils tschaduns ed il refrain vegn scandà «lè chenayirè van lè premirè», quai che vul dir en il dialect da la Gruyère che quellas vatgas che portan las stgelleras – las «Sonnaillères» – van ordavant en retscha. Er sch'ella vegn savens mo sbragida, è la Lioba la chanzun la pli populara dals Confederads. Gia a partir dal 16avel tschientaner è documentà quest chant da laud dals signuns. Oriundamain annunziava el en bleras cuntradas ruralas il temp da mulscher, il return en stalla u la stgargiada d'alp. El è vegnì chantà a las gronda festas popularas, è stà dapi l'onn 1819 part da la festa da la vendemia da Vevey ed è alura daventà bainbaud il punct culminant da tala. Ses patriotissem entusiasmant ha laschà daventar quest clom da la pastriglia ina part da la cultura populara da la Svizra. El è vegnì surpiglià en il repertuar dals signuns ed è daventà ina chanzun populara, uschia ch'el ha bainbaud fatg part dals mitus da fundaziun da la Confederaziun svizra. Schizunt gronds cumponists èn s'inspirads dad el per lur motivs pastorals, tranter els Beethoven, Liszt e Wagner, e tenor Rousseau duai el schizunt avair tutgà uschè fitg ils mercenaris svizzers e sveglià en els il «delirium melancholicum», l'encreschadetgna, ch’els èn perfin desertads. Quai mussa bain la magia che quest clom ha per noss cumpatriots!